Migrena - cisza przed burzą

 

 

Migrena, będąca przewlekłym schorzeniem neurologicznym, stanowi jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń zdrowotnych wpływających na produktywność zawodową i jakość życia. Charakteryzuje się nawracającymi epizodami bólu głowy o specyficznych cechach klinicznych, takich jak pulsujący charakter, umiarkowane lub ciężkie nasilenie oraz objawy towarzyszące, takie jak nudności, wymioty, fotofobia czy fonofobia. Szacuje się, że dotyka około 12% populacji na całym świecie, przy czym występuje z wyraźną przewagą u kobiet, co sugeruje hormonalne podłoże patogenezy.

Migrena występuje trzykrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn, co można częściowo tłumaczyć wpływem zmian hormonalnych, szczególnie estrogenu, na funkcjonowanie układu nerwowego. Choroba dotyczy głównie osób w wieku produkcyjnym, a najwyższa częstość występowania odnotowywana jest w grupie wiekowej 20–50 lat. Migrena przewlekła, definiowana jako występowanie bólu głowy przez co najmniej 15 dni przez trzy miesiące, dotyczy około 2% populacji w krajach rozwiniętych, co generuje znaczące obciążenie systemów ochrony zdrowia.

 

MIGRENA Z AURĄ, CZY BEZ AURY?

Migrena jest heterogennym schorzeniem, które występuje w dwóch głównych postaciach: migrena z aurą (migrena klasyczna) oraz migrena bez aury (migrena zwykła). Każda z tych postaci różni się przebiegiem klinicznym, diagnostyką oraz potencjalnymi powikłaniami.

 

MIGRENA Z AURĄ

Migrena z aurą, występująca u około 25% pacjentów z migreną, charakteryzuje się obecnością przemijających objawów neurologicznych, które poprzedzają lub towarzyszą napadowi bólu głowy. Aura jest wynikiem przejściowej, odwracalnej dysfunkcji neuronalnej, związanej z korową depresją rozprzestrzeniającą się (CSD).

Objawy aury

Aura migrenowa trwa zwykle od 5 do 60 minut i może obejmować różnorodne objawy neurologiczne:

  • zaburzenia widzenia (najczęstsze): migotanie świetlne, błyski, mroczki, plamy w polu widzenia, a nawet przejściowa utrata wzroku w jednym oku (tzw. migrena siatkówkowa)
  • objawy czuciowe: mrowienie, drętwienie lub parestezje, które zwykle rozpoczynają się w dłoni i rozprzestrzeniają na ramię, twarz lub język
  • zaburzenia mowy: trudności w artykulacji, spowolnienie mowy, afazja
  • rzadkie objawy motoryczne: osłabienie mięśni (w migrenie hemiplegicznej), zawroty głowy lub zaburzenia równowagi

Cechą charakterystyczną aury jest jej stopniowy rozwój (objawy narastają w ciągu kilku minut) i odwracalność po ustąpieniu napadu. Aura może wystąpić bez towarzyszącego bólu głowy – taki stan nazywa się migreną acefalgiczną.

Migrena z aurą wiąże się z nieco wyższym ryzykiem wystąpienia powikłań naczyniowych, takich jak udar niedokrwienny mózgu. Ryzyko to wzrasta u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną oraz u osób palących papierosy. W związku z tym migrena z aurą wymaga szczególnej ostrożności w doborze terapii hormonalnej.

 

MIGRENA BEZ AURY

Migrena bez aury jest najczęstszym typem migreny, stanowiącym około 75% wszystkich przypadków. Charakteryzuje się napadami bólu głowy, które nie są poprzedzone objawami neurologicznymi typowymi dla aury.

Kryteria diagnostyczne migreny bez aury (ICHD-3)

Rozpoznanie migreny bez aury opiera się na spełnieniu następujących kryteriów:

  1. Wystąpienie co najmniej pięciu napadów spełniających poniższe warunki.
  2. Ból głowy trwa od 4 do 72 godzin (bez leczenia lub po nieskutecznym leczeniu).
  3. Obecność co najmniej dwóch z poniższych cech bólu:
    • Jednostronna lokalizacja,
    • Pulsujący charakter,
    • Umiarkowane lub ciężkie nasilenie,
    • Nasilanie się podczas aktywności fizycznej lub unikanie aktywności z powodu bólu.
  4. Towarzyszące objawy:
    • Nudności i/lub wymioty,
    • Fotofobia i fonofobia.

Migrena bez aury, choć mniej złożona pod względem symptomatologii, może być równie wyniszczająca w kontekście funkcjonowania pacjenta.

 

PATOFIZJOLOGIA MIGRENY

Mechanizmy odpowiedzialne za rozwój migreny są wieloaspektowe, obejmujące zarówno komponenty neuronalne, jak i naczyniowe. Kluczowe procesy patofizjologiczne obejmują:

1. Aktywację pnia mózgu

Migrena jest związana z nadmierną aktywacją jądra trójdzielno-nerwowego, wzgórza oraz struktur kontrolujących przepływ bólu. W trakcie napadu dochodzi do uwolnienia neuropeptydów, takich jak CGRP (peptyd związany z genem kalcytoniny), substancja P oraz tlenek azotu, które prowadzą do rozszerzenia naczyń i wzrostu stanu zapalnego.

2. Korową depresję rozprzestrzeniającą się (CSD)

CSD to fala depolaryzacji neuronów w korze mózgowej, odpowiedzialna za objawy aury migrenowej. Proces ten powoduje uwalnianie mediatorów zapalnych, takich jak cytokiny i prostaglandyny, które wzmagają odpowiedź zapalną w obrębie opon mózgowych.

3. Neurogenne rozszerzenie naczyń

Rozszerzenie naczyń oponowych i aktywacja włókien nerwu trójdzielnego generują pulsujący ból głowy, który jest charakterystyczny dla migreny.

4. Zapalenie neurogenne

Stan zapalny, wywołany uwolnieniem histaminy i innych mediatorów zapalnych, prowadzi do uczulenia obwodowych zakończeń nerwowych, zwiększając percepcję bólu.

 

OBRAZ KLINICZNY

Migrena cechuje się zróżnicowanym przebiegiem klinicznym, który można podzielić na cztery fazy:

1. Faza prodromalna

Poprzedza napad migreny o kilka godzin lub dni. W tej fazie pacjenci mogą odczuwać:

  • zmęczenie
  • drażliwość
  • zaburzenia koncentracji
  • zwiększone pragnienie
  • zwiększoną wrażliwość na bodźce sensoryczne

2. Aura migrenowa

Aura to przejściowe objawy neurologiczne występujące u około 25% pacjentów. Objawy mogą obejmować:

  • zaburzenia widzenia: migoczące linie, plamy świetlne, ubytki w polu widzenia
  • parestezje: uczucie mrowienia lub drętwienia
  • zaburzenia mowy
  • rzadziej hemiparezę

3. Faza bólu głowy

Napadowy ból głowy w migrenie jest zwykle jednostronny, pulsujący, o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego, trwający od 4 do 72 godzin. Towarzyszą mu:

  • nudności i wymioty
  • fotofobia
  • fonofobia
  • pogorszenie objawów podczas wysiłku fizycznego

4. Faza postdromalna

Po ustąpieniu bólu pacjenci zgłaszają zmęczenie, trudności w koncentracji, a także wrażliwość na bodźce sensoryczne. Faza ta może trwać od kilku godzin do dwóch dni.

 

CZYNNIKI WYZWALAJĄCE

Migrena ma charakter indywidualny, a jej wyzwalacze różnią się między pacjentami. Do najczęstszych czynników należą:

  • stres psychiczny i fizyczny - nagłe rozluźnienie po okresie intensywnego stresu może również wyzwalać napady
  • zaburzenia snu - zarówno niedobór, jak i nadmiar snu
  • dieta - spożywanie pokarmów zawierających tyraminę (sery dojrzewające), glutaminian sodu, czekoladę czy czerwone wino
  • wahania hormonalne - występowanie napadów jest częstsze w okresie około miesiączkowym, ciąży oraz menopauzy
  • bodziec sensoryczny - intensywne światło, hałas i zapachy

 

DIAGNOSTYKA MIGRENY

Rozpoznanie migreny opiera się na spełnieniu kryteriów Międzynarodowego Towarzystwa Bólów Głowy (ICHD-3). Rozróżnienie migreny z aurą od innych schorzeń neurologicznych, takich jak udar, przemijający atak niedokrwienny (TIA) czy padaczka, wymaga dokładnego wywiadu oraz obserwacji przebiegu objawów. Charakterystyczny stopniowy rozwój aury oraz jej odwracalność są kluczowymi wskazówkami diagnostycznymi. U pacjentów z nietypowymi objawami neurologicznymi, zwłaszcza w migrenie z aurą, zaleca się wykonanie badań obrazowych, takich jak rezonans magnetyczny (MRI), w celu wykluczenia innych przyczyn, takich jak zmiany naczyniowe czy guzy mózgu.

Ważnymi elementami diagnostycznymi są:

  • szczegółowy wywiad, uwzględniający charakter bólu, objawy towarzyszące oraz występowanie wyzwalaczy,
  • prowadzenie dziennika migreny w celu monitorowania napadów,
  • badania obrazowe (MRI lub TK) w przypadku nietypowego przebiegu migreny lub podejrzenia przyczyn wtórnych.

 

LECZENIE MIGRENY

1. Farmakoterapia doraźna

Farmakoterapia doraźna ma na celu przerwanie napadu migrenowego:

  • niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ): ibuprofen, naproksen
  • tryptany: sumatryptan, rizatryptan
  • leki przeciwwymiotne: metoklopramid, domperidon

2. Profilaktyka farmakologiczna

Stosowana u pacjentów z częstymi napadami:

  • beta-blokery: propranolol
  • antagoniści kanałów wapniowych: flunaryzyna
  • leki przeciwdepresyjne: amitryptylina
  • antagoniści CGRP: erenumab, fremanezumab

3. Postępowanie niefarmakologiczne

  • modyfikacja stylu życia: regularny sen, unikanie wyzwalaczy dietetycznych, aktywność fizyczna
  • techniki relaksacyjne: medytacja, joga
  • neuromodulacja: urządzenia emitujące impulsy elektryczne lub magnetyczne

4. Nowoczesne terapie

  • inhibitory CGRP: leki biologiczne blokujące mechanizmy odpowiedzialne za migrenę
  • terapia botulinowa: skuteczna w migrenie przewlekłej

5. Nowe perspektywy terapeutyczne

Coraz większą uwagę przywiązuje się do roli mikrobioty jelitowej w patogenezie migreny. Probiotykoterapia oraz zmiana diety mogą w przyszłości stać się istotnymi elementami leczenia. Ponadto, rozwój biomarkerów genetycznych pozwoli na bardziej spersonalizowane podejście terapeutyczne.

 

Uwaga,
informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.