Szczepienia

W ostatnim czasie szczepienia są "gorącym" tematem dlatego warto wiedzieć na ich temat kilka podstawowych informacji. Higiena osobista, antybiotyki i szczepienia ochronne uważane są za największe osiągnięci współczesnej medycyny. Nie ma wątpliwości, że stosowanie szczepień w znaczny sposób przyczyniło się do opanowania groźnych epidemii chorób zakaźnych i ocalenia życia niezliczonej liczby ludzi. Dzięki nim praktycznie całkowicie wyeliminowano ospę prawdziwą i zapanowano nad 25 chorobami zakaźnymi m.in.: błonicą, krztuścem, polio, tężcem czy gruźlicą. 

Czym są szczepionki i jak działają?   

Szczepionki imitują naturalną infekcję i prowadzą do rozwoju odporności podobnej do tej, którą uzyskujemy w czasie pierwszego kontaktu z prawdziwym drobnoustrojem, którym może być bakteria lub wirus. 

Klasyfikacja szczepionek ze względu na typ drobnoustrojów w nich zawartych, metodę podania czy zakres działania immunologicznego:

• żywe organizmy (pochodzenia naturalnego i sztucznie otrzymywane)
• pełne komórki zabitych drobnoustrojów (wirusowe, bakteryjne)
• antygeny powierzchniowe drobnoustrojów (np. polisacharydy otoczkowe, antygen powierzchniowy)
• inaktywowane toksyny - toksoidy

W zależności od składu można wyróżnić 3 typy szczepionek:

• Monowalentne - zawierające jeden gatunek/typ drobnoustroju
• Poliwalentne - zawierające wiele serotypów tego samego drobnoustroju
• Skojarzone - które są połączeniem szczepionek przeciw różnym chorobom w jednym preparacie

Historia szczepień i powstanie wakcynologii

Za pierwowzór szczepienia tzw. wariolizacji (od łac. variola vera, czyli ospa prawdziwa) uważa się próby zapobiegnięcia rozprzestrzeniania się ospy wietrznej w Indiach i Chinach. W pierwszym z tych państw stosowano dwie metody: zakładano dzieciom ubrania osób chorych lub wkłuwano igły z ropą pochodzącą ze zmian osób zakażonych. Natomiast w Chinach do walki z ospą już w X w. stosowano proszek ze strupów lub ropy, pobranych od osób z łagodnym przebiegiem choroby. Metody te miały na celu wywołanie choroby o łagodnym przebiegu, dzięki czemu dana osoba uzyskiwała czynną odporność przeciwko tej chorobie. W 1720 r. metody wariolizacji sprowadziła do Europy żona brytyjskiego ambasadora w Turcji - lady Mary Wortley Montagu. 

Za przełomową datę w medycynie i historii szczepień uważa się 14 maja 1796 roku. Wówczas to brytyjski lekarz Edward Jenner przeprowadził eksperyment podając 8-letniemu Jamesowi Phippsow wirusa ospy krowiej. Jenner zauważył, że kobiety dojące krowy zarażały się od tych zwierząt ospą krowią jednak chorowały krótko i łagodnie. Co więcej lekarz zauważył, że kobiety te praktycznie nie zarażały się ospą prawdziwą. Aby potwierdzić swoje przypuszczenia postanowił zaryzykować i przeprowadzić eksperyment podczas którego naciął ramię chłopca w dwóch miejscach i wprowadził do ran ropę z pęcherzy dójek. Chłopiec zachorował na ospę krowią jednak przeszedł chorobę bardzo łagodnie i tak jak przypuszczał Edward Jenner zyskał także odporność na ospę prawdziwą.   

Kolejnym niezwykle ważnym nazwiskiem w historii szczepień jest Louis Pasteur. Ten francuski chemik wynalazł szczepionki przeciwko wąglikowi oraz wściekliźnie. Na początku prowadził on doświadczenia na zwierzętach jednak 6 czerwca 1885 zgłosiła się do niego kobieta z 9-lenim dzieckiem (Josephem Meisterem) pogryzionym przez chorego psa. Pasteur zaaplikował chłopcu serię szczepionek dzięki czemu ocalił go przed śmiercią. Jako ciekawostkę historyczną warto dodać, że Joseph Meister pracował później jako dozorca w Instytucie Pasteura. Niestety popełnił samobójstwo w wieku 64 lat ponieważ nie zdołał powstrzymać nazistów przed wtargnięciem do krypty Ludwika Pasteura.

W tym miejscu warto także wspomnieć o pierwszym polskim bakteriologu Odo Bujwidzie, który fachu uczył się w Berlinie u Roberta Kocha i w Paryżu w instytucie Ludwika Pasteura. Po pobycie w Paryżu wrócił do Polski i założy w Warszawie drugą na świecie stację szczepień przeciwko wściekliźnie!

W roku 1890 Emil Adolf von Behring i Shibasaburō Kitasato opublikowali artykuł "O powstaniu odporności na błonicę i tężec u zwierząt". Był to opis całkowicie nowego sposobu walki z chorobami zakaźnymi, który u ludzi został zastosowany już rok później. Opisaną surowicę Behring podał dziewczynce, dzięki czemu całkowicie powróciła do zdrowia. Emil Adolf von Behring założył jedną z największych w Europie wytwórni surowic i szczepionek Behring-Werke w Marburgu. A w roku 1901 został laureatem pierwszej Nagrody Nobla z medycyny za prace nad zastosowaniem seroterapii w walce z błonicą (dyfterytem).

Kolejnym wydarzeniem na osi historii szczepionek, o którym koniecznie trzeba napisać jest opracowanie przez Polaka - Rudolfa  Weigla szczepionka przeciw tyfusowi plamistemu. Inne szczepionki opracowane między rokiem 1900 a 2000 to:

Szczepionką powstałą po roku 2000, o której należy wspomnieć, jest szczepienie przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV (2006r.) . Po 10 latach programów szczepień przeciw HPV w państwach prowadzących szczepienia zaobserwowano 90% obniżenie infekcji wirusem HPV typu 6, 11, 16 i 18 oraz 90% zmniejszenie zachorowalności na brodawki narządów płciowych. Co więcej aż o 85% zmniejszyła się liczba patologii wysokiego stopnia szyjki macicy.

Wszystkie powyższe wydarzenia oraz wiele, o których tutaj nie wspomniano, doprowadziły do powstania dziedziny medycyny zajmującej się szczepieniami ochronnymi, czyli wakcynologii. Technicznie jest to nowa gałąź medycyny, która wyodrębniona została z chorób zakaźnych.

Akcje szczepienne i Program Szczepień Ochronnych w Polsce

Jako możemy przeczytać na stronie Serwisu Rzeczypospolitej Polskiej: "W Polsce do 1960 r. przeprowadzano akcje szczepień. Np. w 1945 r. wznowiono masowe szczepienia przeciwko durowi brzusznemu i durowi wysypkowemu. Wznowiono też akcję szczepień dzieci przeciw ospie prawdziwiej. W latach 60-tych XX w. wprowadzono w kraju Program Szczepień Ochronnych z podziałem na szczepienia obowiązkowe i zalecane. Doroczny kalendarz szczepień dostępny jest na stronie Państwowego Zakładu Higieny – Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego. Znajdziemy tu też wiele przydatnych informacji na temat szczepionek i szczepień." Poniższy kalendarz przedstawiony w bardzo przystępnej formie pochodzi ze strony Szczepienia info:

4 najczęściej powtarzane NIEPRAWDZIWE informacje na temat szczepionek

• często powodują ciężkie niepożądane odczyny poszczepienne (NOP)
• wywołują autyzm
• zawierają toksyczną rtęć 
• zawierają groźne dla człowiek aluminium

Badanie kliniczne leków i szczepionek

Centrum Badań Klinicznych JCI jak sama nazwa wskazuje jest miejscem gdzie badane są nowe technologie medyczne i leki. Każde badanie prowadzone jest zgodnie z obowiązującymi wytycznymi prawa Polskiego i Europejskiego po wcześniejszym uzyskaniu zgód Komisji Bioetycznej i Urzędu Rejestracji Leków. Każdy produkt leczniczy dostępny w aptekach musi przejść ścieżkę badań klinicznych zarówno w odniesieniu do dorosłych jak i dzieci. Jest to długi i żmudny proces, który ma określić ich bezpieczeństwo, immunogenność i skuteczność, czyli ostatecznie ma na celu ochronę naszego zdrowia. W Centrum Badań Klinicznych JCI działamy zgodnie z międzynarodowymi zasadami etycznymi "Dobrej Praktyki Klinicznej" (Good Clinical Practice – GCP) dokładając wszelkich starań aby zapewnić standard:

• projektowania, prowadzenia, monitorowania i audytu badań
• gromadzenia i analizy danych
• przygotowywania wyników badań klinicznych

Niezwykle ważne jest dla nas aby prawa, zdrowie i poufność danych uczestników badania były jak najlepiej chronione.

Poniżej w formie graficznej przedstawiamy drogę, którą każdy lek i szczepionka muszą przejść nim będziemy mogli je kupić w aptece. W Centrum Badań Klinicznych JCI prowadzimy i nadzorujemy badania kliniczne od wczesnego etapu projektowego po fazę realizacji.

Należy podkreślić, że w badaniach klinicznych szczepionek podział na fazy kliniczne odrobinę różni się od tego stosowanego w badaniach tradycyjnych leków. Jest to spowodowane głównie tym, że szczepionki są przeznaczone dla zdrowych osób jako środek zapobiegawczy. Więcej szczegółowych informacji na ten temat znajduje się na stronie Badania Kliniczne w Polsce. 

Szczepienia przeciw COVID-19

Stoimy na stanowisku, że w obliczu pandemii COVID-19 wywołanej koronawirusem SARS-CoV-2 szczepienia są kluczowym elementem zapobieżenia globalnemu problemowi. Na naszej stronie, a także na tym blogu, staramy się edukować m.in. na temat przebiegu badań klinicznych, sposobów wykonywania badań z zakresu diagnostyki obrazowania oraz zasadności i mechanizmów stosowania różnego rodzaju szczepionek. 

Ze względu na różne informacje pojawiające się w mediach na temat szczepień przeciwko COVID-19 zachęcamy do przeczytania artykułu na stronie Uniwersytetu Jagiellońskiego pt.: "Eksperci: nie ma niemoralnych szczepionek". Można w nim przeczytać wypowiedzi ekspertów, wśród których znajdują się prof. Andrzej Matyja (UJ Collegium Medicum, Naczelna Rada Lekarska) i prof. Krzysztof Pyrć (Małopolskie Centrum Biotechnologii UJ). "Szczepienia przeciw COVID-19 ratują życie. Wskazywanie, że jedne szczepionki są mniej moralne od innych, to budowanie ogólnej do nich niechęci. A powinna przyświecać nam troska o każdego bliźniego. Zaszczepienie – jakąkolwiek szczepionką przeciw COVID-19 – jest najlepszym świadectwem tej troski, również o dzieci nienarodzone. COVID-19 jest bardzo niebezpieczny, także dla kobiet w ciąży - napisali naukowcy i lekarze w swoim stanowisku."

Najcenniejszym źródłem wiedzy na temat szczepień przeciw COVID-19 są informacje publikowane przez otwartą inicjatywę „Nauka przeciw pandemii”. Należą do niej eksperci, organizacje i instytucje pragnące zaangażować się na rzecz szerzenia rzetelnej wiedzy i edukacji wskazanych środowisk, przyczyniając się tym samym do wzrostu wyszczepialności przeciw SARS-CoV-2 i przyspieszenia końca pandemii. Jak można przeczytać na stronie organizacji eksperci i organizacje zrzeszeni pod tym szyldem działają zgodnie z celami i założeniami Narodowego Programu Szczepień. Szczególnie zachęcamy do zapoznania się z opublikowaną na stronie białą księgę pod tytułem „Szczepienia przeciw COVID-19. Innowacyjne technologie i efektywność” będącą kompendium wiedzy o szczepieniach, technologii i ich zasadności w walce z pandemią. 

Typy szczepionek przeciw COVID-19

Szczepionki rekombinowane – w tym przypadku produkcję przeciwciał wywołują wyizolowane i oczyszczone rekombinowane białka. Białka te powstają poprzez wbudowanie materiału genetycznego drobnoustroju do komórek ssaków lub komórek drożdży. Są to klasyczne szczepionki, które rozwija wiele firm jednak żadna z nich nie została jeszcze dopuszczona do obrotu w przypadku walki z COVID-19.

Szczepionki wektorowe – w tym przypadku produkcję przeciwciał wywołują aktywne wirusy, które zostały tak zmodyfikowane, żeby w zminimalizować ryzyko zakażenia nimi. Zazwyczaj w tym celu wykorzystywany jest wirus, który znany i stosowany jest od lat dzięki czemu mamy większą pewność co do jego bezpieczeństwa. Inną opcją jest wykorzystanie wirusów niewystępujących u ludzi. Po podaniu tego typu szczepionek organizm ludzki zaczyna produkować białka drobnoustroju, przeciw któremu ma być wytworzona odporność.

Szczepionki mRNA – w tym przypadku produkcję przeciwciał wywołują białka wirusowe, które wyprodukowane są na matrycy kwasu rybonukleinowego (RNA). Minusem tego rodzaju szczepionek jest fakt, że zawarte w nich RNA jest niestabilne i szybko ulega zniszczeniu. Właśnie z tego powodu tak ważne jest, żeby były one przechowywane w niskich temperaturach.  

Uwaga,

informacje zawarte w tym artykule mają charakter ogólny i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji z lekarzem lub innym specjalistą medycznym. W przypadku jakichkolwiek pytań dotyczących stanu zdrowia, zawsze należy skonsultować się z wykwalifikowanym pracownikiem służby zdrowia.